Các dạng bài tập hóa học 12 Chương 8 Sơ lược về dãy kim loại chuyển tiếp thứ nhất và phức chất

Tổng hợp các dạng bài tập Chương 8 – Sơ lược về dãy kim loại chuyển tiếp thứ nhất và phức chất (Hóa học 12 – Chương trình Kết nối tri thức với cuộc sống), kèm phương pháp giải chi tiết:

---

I. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM CẦN NẮM

1. Dãy kim loại chuyển tiếp thứ nhất (từ Sc đến Zn)

• Gồm: Sc, Ti, V, Cr, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn.

• Đặc điểm:

  • Có e lớp d ngoài chưa bão hòa → dễ tham gia phản ứng oxi hóa khử.

  • Có nhiều mức oxi hóa khác nhau: Fe²⁺, Fe³⁺, Cr²⁺, Cr³⁺, Cr⁶⁺, Mn²⁺, Mn⁷⁺,…

  • Tạo thành hợp chất màu, thường có màu đặc trưng do cấu hình e d.

  • Dễ tạo phức chất với nhiều phối tử.

2. Phức chất

• Gồm: ion trung tâm (kim loại chuyển tiếp) + phối tử (NH₃, H₂O, Cl⁻, CN⁻, OH⁻,…).

• Công thức: [M(L)_x]^n±

• Có tính chất riêng biệt như:

  • Tạo màu

  • Phản ứng trao đổi phối tử

  • Khả năng phân ly tạo ion

---

II. CÁC DẠNG BÀI TẬP CHƯƠNG 8

Dạng 1: Xác định số oxi hóa của nguyên tố trung tâm trong phức chất

Ví dụ: Xác định số oxi hóa của kim loại trong các phức:
a) $[Fe(CN)_6]^{3-}$
b) $[Cu(N{H}_3{)}_4{]}^{2+}$

Cách làm:

• Dựa vào tổng điện tích và điện tích phối tử:

a) $[Fe(CN{)}_6{]}^{3-<br>}$ → CN⁻: -1 → tổng = -6
Gọi số oxh của Fe là x:

$$x+(-6)=-3\Rightarrow x=+3$$

b) $[Cu(NH_3)_4]^{2+}$
→ NH₃ là phối tử trung tính (0)

$$x+0=+2\Rightarrow x=+2$$

 Dạng 2: Tính chất màu của ion kim loại chuyển tiếp

Ví dụ: Chọn phát biểu đúng:

• A. Dung dịch CuSO₄ không màu.

• B. Dung dịch FeCl₃ có màu vàng nâu.

• C. Zn²⁺ tạo dung dịch màu xanh.

• D. MnO₄⁻ không có màu.

Đáp án đúng: B

Giải thích:

• Cu²⁺: xanh lam

• Fe³⁺: vàng nâu

• Zn²⁺: không màu

• MnO₄⁻: màu tím

Dạng 3: Phản ứng oxi hóa khử của kim loại chuyển tiếp

Ví dụ: Cho phản ứng:

$$Fe^{2+} + Cl_2 \rightarrow Fe^{3+} + Cl^-$$

Hãy cân bằng phản ứng và xác định vai trò các chất.

Cách làm:

• Fe²⁺ → Fe³⁺: nhường 1e (bị oxi hóa)

• Cl₂ + 2e → 2Cl⁻: nhận e (bị khử)

⇒ Cân bằng:

$$2F{e}^{2+}+C{l}_2\to 2F{e}^{3+}+2C{l}^{-}$$

→ Fe²⁺ là chất khử, Cl₂ là chất oxi hóa.

Dạng 4: Tính chất của phức chất – phản ứng trao đổi phối tử

Ví dụ: Cho phức $[Cu(NH_3)_4]^{2+}$tác dụng với HCl dư. Hỏi hiện tượng gì xảy ra?

📌 Giải thích:

• H⁺ từ HCl sẽ đẩy NH₃ ra khỏi phức → giải phóng ion Cu²⁺ (màu xanh lam).

• Có thể thấy màu nhạt dần, tạo kết tủa Cu(OH)₂ nếu có OH⁻.

Dạng 5: Tính phân tử khối và phân loại phức chất

Ví dụ: Tính phân tử khối của $[Cr(H₂O)_6]Cl₃$

📌 Cách làm:

• Cr: 52

• H₂O ×6: 6×18 = 108

• Cl ×3: 3×35,5 = 106,5

$$M=52+108+106,5=266,5\text{g/mol}$$

Dạng 6: Dạng trắc nghiệm lý thuyết – chọn phát biểu đúng/sai

Ví dụ: Phát biểu nào sau đây đúng?

• A. Các ion kim loại chuyển tiếp thường không màu.

• B. Zn là kim loại chuyển tiếp vì có e lớp d chưa đầy.

• C. Phức chất chỉ gồm phối tử mang điện tích âm.

• D. Phức chất có thể tham gia phản ứng trao đổi phối tử.

Đáp án: D
→ Các phát biểu A, B, C đều sai. Zn có lớp d đã bão hòa (d¹⁰).

GỢI Ý: MÀU MỘT SỐ ION KIM LOẠI CHUYỂN TIẾP

Ion	Màu dung dịch
Cu²⁺	Xanh lam
Fe²⁺	Lục nhạt
Fe³⁺	Vàng nâu
MnO₄⁻	Tím đậm
Cr₂O₇²⁻	Da cam
Ni²⁺	Xanh lá cây nhạt

XEM THÊM

Hóa học 12 Chương 8 Sơ lược về dãy kim loại chuyển tiếp thứ nhất và phức chất - Sách Mới

Luyện thi tốt nghiệp trung học phổ thông quốc gia môn Hóa Học